डिजिटल दशैँ

अब मानिसहरू अनलाइन पसलमार्फत कपडा, ग्याजेट, घरेलु सामग्री किन्न थालेका छन्। डिजिटल वालेटमार्फत भुक्तानी गर्ने प्रवृत्ति बढेको छ। विज्ञापन कम्पनीहरूले दशैँलाई लक्षित गरेर सामाजिक सञ्जालमा प्रचार–प्रसार गर्ने क्रम तीव्र छ। यसले परम्परागत बजारमा असर पारे पनि उपभोक्तालाई सहजता दिएको छ। गाउँ–सहर जोड्ने ई–कमर्स कम्पनीहरूको सक्रियताले दशैँलाई डिजिटल उत्सवको रूप दिएको छ।

नेपाली समाजको जीवनशैलीसँग मात्र होइन, भावना, संस्कृति र सामुदायिक सम्बन्धसँग पनि गहिरो गरी गाँसिएको महान् चाड हो दशैँ । टिका र जमराको रंग, अक्षताको शुद्धता, आमा–बुबाको आशीर्वाद र परिवारको भेटघाटले दशैँलाई हरेक पुस्ताका लागि विशेष बनाएको छ। तर यो परम्परागत संस्कृतिले भरिएको पर्व अहिले डिजिटल युगको छायामा प्रवेश गरिरहेको छ। त्यसैले आजको समाजले दशैँलाई मात्र “घर–घरमा भेला हुने” चाडका रूपमा होइन, “डिजिटल सम्पर्क र संवाद” को पर्वका रूपमा पनि बुझेको छ। यही सन्दर्भलाई समेटेर “डिजिटल दशैँ” भन्ने नयाँ अवधारणा हाम्रो अगाडि आएको छ, जसले परम्परा र प्रविधि बीचको नयाँ पुल निर्माण गरिरहेको छ।
दशैँका मूल परम्परा सधैं साझा हुन्—परिवारसँग भेटघाट, ठूलाबडाबाट टिका जमरा ग्रहण गर्ने, आपसी मेलमिलाप बढाउने, देवी दुर्गाको पूजा गर्ने र विजयादशमीलाई आस्था र विश्वाससँग मनाउने। यस पर्वले विगतमा मात्र होइन, वर्तमानसम्म पनि परिवार, नातागोता र गाउँ–सहरलाई एकताबद्ध गर्ने भूमिका खेलेको छ। तर, विश्वव्यापीकरण र प्रविधिको गतिले हाम्रो जीवनशैलीलाई मात्र होइन, पर्व मनाउने तरिका पनि बदलिदिएको छ।
आजको पुस्ता मोबाइल, इन्टरनेट, सामाजिक सञ्जाल र भर्चुअल प्लेटफर्ममा जति सक्रिय छ, उत्तिकै कम परम्परागत मेलमिलापमा संलग्न देखिन्छ। गाउँ–गाउँमा जमरा उम्राउने र टिका लगाउने परम्परा अझै बलियो भए पनि विदेशिएका युवाहरू र सहरमा व्यस्त जीवन बिताउने परिवारहरूलाई डिजिटल सम्पर्कले जोडेको छ।
विदेशमा रहेका छोराछोरीले आफ्ना बुबा–आमालाई भिडियो कलमार्फत टिका ग्रहण गरेका दृश्यहरूले अब दशैँको नयाँ परिभाषा दिन थालेको छ। सामाजिक सञ्जालमा शुभकामना कार्ड, भिडियो सन्देश र डिजिटल पोष्टमार्फत शुभकामना आदानप्रदान गर्ने चलनले परम्परागत “हात जोडेर आशीर्वाद लिने” संस्कृतिलाई नयाँ परिप्रेक्ष्यमा विस्तार गरेको छ। यसले परम्पराको मूल्य घटाएको छैन, बरु दूरी र समयको बन्धनलाई भत्काएर संस्कृतिलाई अझै व्यापक बनाएको छ।
दशैँ नेपाली अर्थतन्त्रमा ठूलो प्रभाव पार्ने पर्व हो। बजारमा चहलपहल, पसलमा भीड, नयाँ लुगादेखि विद्युतीय सामान किन्ने र यातायातमा यात्रुको भीड यसकै संकेत हुन्। तर डिजिटल दशैँले यो परम्परागत खरीद–विक्रीको स्वरूपलाई पनि बदलिदिएको छ।
अब मानिसहरू अनलाइन पसलमार्फत कपडा, ग्याजेट, घरेलु सामग्री किन्न थालेका छन्। डिजिटल वालेटमार्फत भुक्तानी गर्ने प्रवृत्ति बढेको छ। विज्ञापन कम्पनीहरूले दशैँलाई लक्षित गरेर सामाजिक सञ्जालमा प्रचार–प्रसार गर्ने क्रम तीव्र छ। यसले परम्परागत बजारमा असर पारे पनि उपभोक्तालाई सहजता दिएको छ। गाउँ–सहर जोड्ने ई–कमर्स कम्पनीहरूको सक्रियताले दशैँलाई डिजिटल उत्सवको रूप दिएको छ।
सोधिन्छ, डिजिटल युगले संस्कृतिलाई कमजोर बनाउँछ कि बलियो ? उत्तर सरल छैन। तर दशैँले देखाएको चित्र स्पष्ट छ—डिजिटल प्रविधिले हाम्रो संस्कृतिलाई नयाँ ढंगले जीवित राख्ने अवसर दिएको छ।

यसले सांस्कृतिक पुस्तान्तरणलाई कमजोर बनाउन सक्छ भन्ने चिन्ता पनि छ। तर, अर्कोतर्फ, यही डिजिटल अभिव्यक्तिले युवालाई परम्परा–संस्कृतिसँग जोड्ने नयाँ बाटो पनि खोलिरहेको छ। संस्कृतिको जरा भुलेर होइन, डिजिटल दुनियामार्फत संसारभर फैलाएर बचाउने अवसर बनेको छ।

उदाहरणका लागि, विदेशमा रहेका नेपालीहरूले युट्युब र फेसबुकमार्फत नेपाली मन्दिरमा गरिने दशैँ पूजाको प्रत्यक्ष प्रसारण हेर्ने गरेका छन्। धार्मिक गीति–संगीत, मन्त्रोच्चारण र दुर्गा पूजा अब डिजिटल दुनियामै उपलब्ध हुन्छ। यसले घर–देशबाट टाढा बसेको नेपालीलाई पनि संस्कृतिसँग जोड्ने अवसर दिएको छ।
यद्यपि डिजिटल दशैँ केवल सकारात्मक पक्षमा सीमित छैन। भर्चुअल शुभकामनाले प्रत्यक्ष सम्पर्क र आत्मीयता कम गरिरहेको छ। विगतमा टिका लगाउन घर–घर पुग्ने परम्परा अहिले केवल “म्यासेज पठाउने” स्तरमा सीमित हुन थालेको छ।
त्यस्तै, अनलाइन बजारले ग्रामीण उत्पादनलाई उपेक्षा गर्ने र विदेशी उत्पादनलाई प्राथमिकता दिने प्रवृत्ति बढाएको छ। परिणामस्वरूप स्थानीय उत्पादन (जस्तै परालको जमरा राख्ने टोकरी, ढाकाटोपी, हस्तकलाका सामग्री) उपेक्षित हुन थालेका छन्। डिजिटल युगमा “सस्तो र छिटो” प्रवृत्तिले परम्परागत मूल्यलाई चुनौती दिएको छ।
आजका युवाहरू दशैँलाई खेलकुद, ग्याजेट र सामाजिक सञ्जालसँग जोडेर हेर्छन्। टिकटक भिडियोमा “दशैँ स्पेसल” बनाउने, फेसबुक–इन्स्टाग्राममा लाइभ जाँदै परिवारसँग टिका लगाउने दृश्य देखाउने र युट्युब ब्लगमा दशैँको अनुभव सेयर गर्ने चलनले पर्वलाई नयाँ आयाम दिएको छ।
यसले सांस्कृतिक पुस्तान्तरणलाई कमजोर बनाउन सक्छ भन्ने चिन्ता पनि छ। तर, अर्कोतर्फ, यही डिजिटल अभिव्यक्तिले युवालाई परम्परा–संस्कृतिसँग जोड्ने नयाँ बाटो पनि खोलिरहेको छ। संस्कृतिको जरा भुलेर होइन, डिजिटल दुनियामार्फत संसारभर फैलाएर बचाउने अवसर बनेको छ।

आजको पुस्ताले डिजिटल साधनमार्फत दशैँलाई विश्वव्यापी बनाएर संस्कृतिलाई बचाउने अवसर पाएको छ। यही नै डिजिटल दशैँको वास्तविक सन्देश हो—परम्परा हराउँदैन, केवल रूप बदल्छ।

दशैँमा साइबर ठगी, नक्कली अनलाइन अफर, ह्याकिङ, झुटा शुभकामना सन्देश जस्ता चुनौतीहरू पनि बढ्ने गरेका छन्। यसले डिजिटल दशैँलाई सुरक्षित बनाउन राज्य, सञ्चारमाध्यम र नागरिकको भूमिकालाई महत्त्वपूर्ण बनाउँछ।
डिजिटल दशैँले केवल मनोरञ्जन र सजिलो मात्र होइन, सचेतना र जिम्मेवारी पनि खोजेको हुन्छ। खासगरी बालबालिका र युवाहरूलाई अनलाइन संस्कृतिको उपयोग गर्दा संयम र सचेत रहने कुरा सिकाउन जरुरी छ।
डिजिटल दशैँले देखाएको छ—संस्कृति स्थिर छैन, यो परिवर्तनशील छ। समयअनुसार यसको स्वरूप बदलिन्छ, तर मूल्य र सन्देश भने स्थायी रहन्छ। आज डिजिटल साधनले हाम्रो परम्परालाई कमजोर पारेको छैन, बरु परम्परालाई नयाँ जीवन दिएको छ।
दशैँ आज पनि परिवारलाई जोड्ने, संस्कृतिलाई जोगाउने र समाजलाई एकताबद्ध गर्ने पर्व हो। तर यसको स्वरूप बदलिएको छ—अब त्यो केवल घर–घरमा सीमित छैन, मोबाइल स्क्रिन र सामाजिक सञ्जालमार्फत विश्वभर फैलिएको छ।
यसैले, डिजिटल दशैँलाई हामीले “परम्परा र प्रविधि बीचको सहयात्रा” का रूपमा स्वीकार गर्नुपर्छ। आमा–बुबाको हातबाट टिका ग्रहण गर्नु नै प्रमुख हो, तर भर्चुअल माध्यमबाट भए पनि त्यो आशीर्वाद नपाउनु भन्दा पाउनु नै ठूलो कुरा हो।
आजको पुस्ताले डिजिटल साधनमार्फत दशैँलाई विश्वव्यापी बनाएर संस्कृतिलाई बचाउने अवसर पाएको छ। यही नै डिजिटल दशैँको वास्तविक सन्देश हो—परम्परा हराउँदैन, केवल रूप बदल्छ।